Bố thí (dāna) với mục đích trở thành con người hay chư thiên là nguyên nhân của đau khổ (dukkha), hay bố thí để cho các uẩn được hạnh phúc thì sự thật vẫn là khổ. Bố thí như vậy sẽ tiếp tục bị lạc trong Khổ Đế (dukkha-sacca). Vì vậy các bạn phải bố thí với mong ước giác ngộ Niết Bàn và sợ hãi tái sinh, vì sợ Khổ Đế nên phải bố thí với trí tuệ. Xuyên suốt quá trình bố thí các bạn làm giàu bằng trí tuệ, với mong muốn thoát khỏi các kinh nghiệm trực tiếp về khổ.
Như vậy thực hiện bố thí phải được quan sát trên các uẩn (khandha) với trí tuệ, không có sự quan sát về các uẩn thì chỉ là bố thí bình thường, đó không phải là cách bố thí tốt nhất. Đầu tư nhiều mà thu lãi ít thì không nên kinh doanh mặt hàng này. Các bạn hãy thực hành quan sát các uẩn trong năm phút.
Bất cứ uẩn nào bạn có đều chẳng tốt đẹp gì. Tất cả chúng là khổ, bất tịnh và vô dụng. Trong thân này là phân, nước tiểu, đờm, rãi, máu, mủ,… đều là sự bất tịnh, không có ai muốn lại gần sau khi bạn chết. Nếu bạn bố thí để cầu nguyện cho các uẩn thì cũng giống như cầu nguyện rằng: “Mong cho tôi nhận được những thứ ghê tởm và vô ích!”.
Ý nghĩa của samudaya (nguyên nhân của đau khổ) là pháp tạo nên những điều xấu. Do đó bạn đang mong cầu pháp xấu từ samudaya sacca. Mong cầu với pháp xấu xí, bạn nhận được điều xấu xí. Đó là pháp gian dối và xảo quyệt. Tôi đang nói về bản chất của sự thật, vì vậy bạn phải lắng nghe sự thật bằng đôi tai trí tuệ. Phần lớn mọi người không có đôi tai trí tuệ, họ chỉ có đôi tai bị ô uế và thích nghe những điều ô uế.
Bạn cần phải tác ý khôn khéo (yoniso-manasikāra) với các uẩn già cỗi và mục nát này, để đổi lấy Niết Bàn không già và không mục nát. Bạn phải thay đổi cơ thể đang bị thiêu đốt này bằng Niết Bàn mát lạnh. Đây là cách bố thí để thay đổi từ khổ đau sang an lạc. Nếu bạn sử dụng tiền để ăn uống và chi tiêu rồi sẽ bị lửa phiền não thiêu rụi thành tro bụi. Do đó cách bố thí này đang kéo bạn ra khỏi lửa phiền não (kilesa).
Thực hiện bố thí không phải là sử dụng hết tiền từ người bố thí, thay vào đó người bố thí thu được lợi ích từ bố thí, một số Chư Thiên đã đến và đề cập điểm này với Đức Phật. Hầu hết mọi người, kể cả Phật tử, thường hỏi những người đã bố thí rằng “bạn đã bố thí hết bao nhiêu tiền?” Câu hỏi đúng phải là “bạn đã thu được lợi ích gì từ bố thí?”
Một ngôi nhà đang bị cháy, cái mà người ta lấy ra khỏi ngôi nhà là cái mà người ta thu được từ nó. Giống như ngôi nhà đang bị cháy, con người bị thiêu đốt bởi mười một loại lửa hay năm loại kẻ thù, và bố thí giống như cứu lấy những đồ vật trong ngôi nhà đang bị cháy. Điểm khác biệt ở đây là không bố thí vì mục đích cho thế giới con người hay thế giới chư thiên. Các uẩn sẽ vẫn bị cháy bởi lửa nếu các bạn làm vì mục đích này. Bây giờ chúng ta làm để tạo nhân cho Niết Bàn, theo cách này chúng ta có thể lấy ra tài sản vô giá không thể đốt cháy được.
Nếu bạn đang lấy ra những thứ trong ngôi nhà cháy như một người mù, thì chỉ lấy được những tài sản vô giá trị. Giả sử có một đứa bé trong ngôi nhà đang cháy, thay vì cứu lấy đứa bé trước thì người mù lấy những thứ khác ra, và hầu hết các Phật tử đang hành động như người mù này. Giữa một người mù và một người nhìn xa trông rộng thì hoàn toàn khác biệt, 31 cõi luân hồi không thoát khỏi lửa, chỉ có bên ngoài mới không có lửa.
Các uẩn đang bốc cháy, của cải cũng đang bốc cháy. Các uẩn đang bốc cháy bởi lửa của tái sinh, của già và chết. Của cải đang bốc cháy bởi năm tên trộm như nước lũ, hoả hoạn, trộm cướp, quan tham hay bởi thành viên trong gia đình. Do đó hôm nay các bạn thực hiện cúng dường với chánh kiến. Cho người khác theo cách thông thường thì rất dễ, tuy nhiên ngay cả điều này cũng khó đối với mọi người vì họ không biết lợi ích của nghiệp thiện hay quy luật nhân quả.
Tái sinh là Khổ Đế (dukkha sacca) và biết về Khổ Đế là Đạo Đế (magga sacca). Bạn cần quán tưởng rằng tôi đang bố thí những thứ này với hiểu biết về Khổ Đế. Đức tin đi theo sau và trí tuệ dẫn đầu. Bạn phải tin rằng ngoại trừ Niết Bàn, bố thí sẽ không bao giờ cho kết quả khác. Những thứ này được cúng dường cho mục đích Niết Bàn, do đó ngoại trừ Niết Bàn, đừng ham muốn những thứ khác. Trước đây các bạn khao khát những thứ khác nên đến tận bây giờ các bạn vẫn chưa thoát khỏi khổ. Những người sợ hãi khổ đau sẽ sớm nhận ra Niết Bàn, ai đó không sợ hãi khổ đau thì không bao giờ đạt tới Niết Bàn.
Sayadaw Mogok